Kontynuujemy cykl przedstawiający książki nominowane do Nagrody Silesiana. Niniejsza prezentacja poświęcona będzie serii książek wydawanych w latach 2018-2021 przez Wydawnictwo Chronicon.
Stanisław Rosik
Wortizlava. Czy Wrocław był(a) kobietą?
Niniejsza publikacja otwiera serię Forum Kultury
Historycznej, której zadaniem jest nie tylko popularyzacja wiedzy o przeszłości
z punktu widzenia różnych dyscyplin naukowych, lecz także odsłanianie przed
Czytelnikiem elementów warsztatu badacza. Historia to z jednej strony dzieje,
ale z drugiej narracja o nich. W wypadku nauki historycznej liczy się sztuka
interpretacji, bogactwo metod przybliżających z różnych perspektyw problemy
przeszłości.
Marek Cetwiński
Day, ut ia pobrusa… Ze świata Księgi Henrykowskiej
Powstała w drugiej poł. XVIII w. Księga henrykowska
powszechnie słynie z najdawniejszego dziś zapisu zdania po polsku: „Daj ać ja
pobruszę, a ty poczuwaj”. Ta sława przyćmiewa jednak często fakt podstawowy, że
mamy w tym wypadku do czynienia z dziełem wyjątkowym, odsłaniającym rozległą panoramę
życia na dawnym Śląsku, obejmującym wydarzenia wielkiej wagi, dotyczące kręgu
elit książęcych, ale też i prostych ludzi. Ma ona też swoją wagę dla badania dziejów
gospodarczych, jako księga uposażeń klasztoru cystersów w Henrykowie, a przede
wszystkim stanowi perłę dawnej kultury pisma i nie przypadkiem znalazła się na
liście światowego dziedzictwa firmowanej przez UNESCO. Autor, powszechnie
uznany fachowiec legitymujący się licznymi publikacjami na temat Księgi henrykowskiej,
zdecydował się przybliżyć szerokiemu kręgowi odbiorców właśnie wspomnianą wyżej
różnorodność tematyki tego utworu. Pozwoliło to pełniej ukazać nie tylko jego
walory, ale też wkład znakomitego ośrodka kultury umysłowej, jakim był henrykowski
klasztor już w wiekach średnich, do skarbca kultury regionalnej, polskiej i
światowej.
Jerzy Maroń
Psie Pole – bitwa, której nie było
Autor publikacji podjął problematykę jednego z
najatrakcyjniejszych mitów historycznych doby średniowiecza związanych ściśle z
dziejami Dolnego Śląska, a dziś także Wrocławia, w którego granicach znalazło
się Psie Pole. Według relacji mistrza Wincentego Kadłubka nazwa ta miała
pochodzić od pola walnej bitwy, która przesądziła o klęsce najazdu władcy
Niemiec, Henryka V, na Polskę pod rządami Bolesława Krzywoustego w 1109 r.
Krytyka naukowa w XX w. w pełni wykazała, iż opowieść o tym walnym starciu
(choć nie samej walce pod Wrocławiem) to legenda, jednakże nie przekreśla to
jej ogromnej wartości źródłowej i wagi wydarzeń, do których się odnosi. Autor,
znakomity specjalista od dziejów wojskowości, przedstawił zarówno zasługi tego
literackiego opisu zmagań polsko-niemieckich dla poznania dawnej sztuki
militarnej, jak też przyczynił się do upowszechnienia rzetelnego obrazu
wydarzeń sprzed ponad dziewięciu wieków, dzięki którym Dolny Śląsk trwale
zapisał się na kartach historii Polski i Niemiec w szerszym kontekście
politycznych dziejów Europy.
Stanisław Rosik
O pięknej Wandzie i Krzywoustym Bolesławie. Wokół
legendy Psiego Pola
Publikacja nawiązuje tematycznie do tomu autorstwa
Jerzego Maronia pt. „Psie pole – bitwa, której nie było”, jednak w centrum
uwagi znalazła się tu sama, pochodząca z około 1200 r., narracja Wincentego
Kadłubka o bitwie na Psim Polu, które nazwę swą miało otrzymać od sfory psów
oszalałych na widok masy trupów na polu tej batalii. To najdawniej zapisana legenda
związana z Dolnym Śląskiem, która nabrała ogromnego znaczenia w kształtowaniu
tożsamości Polaków przez kolejne stulecia, co istotne, w powiązaniu z
wyodrębnioną już na zasadzie regionalnej wspólnotą mieszkańców formującego się
wówczas Dolnego Śląska (dosł. „śląscy”). Celem publikacji jest więc ukazanie
sposobu, w jaki dokonano tej fabularnej interpretacji historycznych wydarzeń
roku 1109, uwydatnienie zarówno literackich walorów, jak też istoty zawartych w
niej przesłań społecznych i politycznych, wpływających na kolejne pokolenia.
Tym samym podkreślone zostało znaczenie najdawniejszych wątków historycznych i
legendarnych związanych z Dolnym Śląskiem i Wrocławiem dla formowania się
zarówno tożsamości regionalnej (śląskiej), jak też narodowej (polskiej) od
średniowiecza, aż po czasy nam współczesne.
Stanisław Rosik
Jeż w rękawie. Czyli bestia w trzebnickiej samotni
Św. Jadwigi
Odkrycie jeża, którego jedna z mniszek nosiła w
rękawie, spotkało się z potępieniem księżnej przebywającej wówczas w cysterskim
klasztorze w Trzebnicy. Motyw tej raczej zaskakującej dziś niechęci do skądinąd
sympatycznego żywego stworzenia stanowi znakomity punkt wyjścia do ukazania
specyfiki postrzegania zwierząt w średniowieczu w wymiarze symboliki, ale także
w kontekście samego „mikrokosmosu”, jakim był ówczesny klasztor, zwłaszcza w
wydaniu cystersów. Scenka z jadwiżańskiej legendy staje się więc pretekstem do
wprowadzenia Czytelnika w świat dawnej kultury i życia społecznego u progu
formowania się Śląska jako krainy historycznej. Z jednej strony przykuwa uwagę
specyfikacja mniszych ośrodków, takich jak Trzebnica czy Lubiąż, w środowisku
społeczeństw dopiero włączających się na skalę ich ogółu we współtworzenie kulturowo-religijnej
i gospodarczej jedności Europy, z drugiej zaś rola wybitnej władczyni i jej
rodziny jako mecenasów oraz promotorów rozwoju cywilizacyjnego podległego im
kraju. Nie brak też miejsca na refleksję nad urokiem jadwiżańskiej legendy, jej
atrakcyjnością dla potomnych na przestrzeni stuleci.
Marek Cetwiński
Jak Piotr Włostowic króla Rusi pojmał w niewolę
Piotr Włostowic funkcjonuje w pamięci społecznej
jako jedna z najważniejszych postaci z początków Śląska, aczkolwiek najbliższe
mu czasowo źródła historyczne podkreślają także jego polityczne zaangażowanie w
sprawy ogólnopolskie oraz działalność fundatorską w różnych częściach
piastowskiej państwowości. Podkreślone zostały zasługi Piotra i jego rodu dla
cywilizacyjnego rozwoju Śląska, fundacji kościelnych, mecenatu na rzecz
kultury, poczynając jednak od wskazania jego znaczącej roli nie tylko w kraju,
ale i za granicą (kontakty z luminarzami
epoki jak św. Bernard z Clairveaux czy dworem cesarskim w Niemczech, a także
koligacje z domem książęcym na Rusi). Włostowic zasłynął wreszcie brawurowymi
akcjami militarnymi i może wręcz uchodzić za pioniera sił specjalnych w Polsce.
I na tego rodzaju wątki znalazło się miejsce w tym opracowaniu, co podnosi jego
atrakcyjność dla szerokiego kręgu czytelników, zatem nie samych tylko
pasjonatów dziejów Śląska.
Wojciech Mrozowicz
Śląskie języków pomieszanie
Burzliwe dzieje Śląska niosły ze sobą przemiany etniczne – w ciągu minionych dwóch tysięcy lat po Chrystusie zamieszkiwały ten region plemiona germańskie, które w wyniku tzw. wędrówek ludów zostały zastąpione przez Słowian. Kiedy w końcu X stulecia Śląsk wchodził w skład państwa Mieszka I, jego mieszkańcy używali polszczyzny, która bardzo przypominała inne języki zachodniosłowiańskie, zwłaszcza język południowych sąsiadów – Czechów. Wtedy też wraz z Kościołem i jego ludźmi pojawiła się łacina. Miała ona nie tylko wymiar sakralny, lecz również nabrała charakteru pragmatycznego, stając się niebawem językiem administracji oraz elit politycznych i intelektualnych. Począwszy od przełomu XII/XIII w., na Śląsku pojawili się osadnicy z Zachodu. Byli to Walonowie i Flamandowie, a przede wszystkim koloniści z różnych krajów niemieckich. Z czasem to oni zdominowali dawną ludność słowiańską i to głównie ich język rozbrzmiewał w późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych w miastach i na coraz rozleglejszych wiejskich obszarach Śląska. Procesy te ukazano z odwołaniem do średniowiecznych i nowożytnych pomników piśmiennictwa.
(grafiki ze strony Wydawnictwa Chronicon, opisy ze stron Chronicon oraz OKiS)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz